Prace konserwatorskie przy kolumnie w Nowosiółkach Polonika

Kamienna kolumna z połowy XVIII w. w Nowosiółkach Zahalczyckich, pierwotnie usytuowana obok dawnego kościoła parafialnego Wszystkich Świętych z 1664 r. (obecnie cerkwi pod wezwaniem Objawienia Pańskiego), jest wyjątkową i bezcenną pamiątką epoki baroku w rejonie złoczowskim. Smukła pięciometrowa konstrukcja stoi na prostokątnej podstawie i zwieńczona jest głowicą z elementami porządku jońskiego i korynckiego. Nad głowicą znajduje się szeroki, rzeźbiony cokół, na którym stoi rzeźba Matki Boskiej Niepokalanej, której autorstwo przypisuje się Janowi Jerzemu Pinslowi lub jego uczniom – Franciszkowi Oleńskiemu, Michałowi Filewiczowi lub Janowi Oborockiemu. Kamienna figura Matki Boskiej wykonana jest w charakterystycznym dla epoki baroku ekspresyjnym, dynamicznym stylu zastygłego ruchu, stoi ona na kuli ziemskiej z wężem i półksiężycem. W aureoli zachowały się tylko dwie z dziesięciu gwiazd. Zarówno kolumna, jak i rzeźba noszą ślady polichromii, najprawdopodobniej z okresu ostatniego remontu świątyni – na figurze jest w kolorach ceglastym i odcieniach ochry, na kolumnie dodatkowo pojawia się kolor jasnoniebieski i ciemnozielony. Na cokole wyeksponowano kartusz z herbem Pilawa. Z roku na rok kolejne detale dekoracji i przedstawień figuralnych ulegały bezpowrotnemu zniszczeniu, a proces przechylania się kolumny postępował.

Stan zachowania obiektu przed rozpoczęciem prac konserwatorskich w 2022 r. był bardzo zły. Podstawowy problem stanowił odchył kolumny, spowodowany osiadaniem obiektu, liczne spękania w podstawie figury, samej figury, elementów architektonicznych oraz trzonu, pochodzące od korozji i rozsadzania metalowego bolca montażowego wewnątrz obiektu. Wapienne stopnie u podstawy kolumny było przykryte wtórną wylewką cementową. Powierzchnię całego obiektu pokrywały wtórne przemalowania, a także liczne zacierki cementowe. Dopiero po usunięciu cementów i wtórnych przemalowań, można było określić zakres zniszczeń na powierzchni kamienia. Bardzo szczelna warstwa cementu doprowadziła do jego osłabienia na skutek problemów z odparowywaniem wody oraz osadzających się na styku obu materiałów soli, które rozsadzały wapień. Z kolei w górnych partiach zaobserwowano cementy, które z czasem spękały i uległy w wielu miejscach odspojeniu wraz z warstwami materii skalnej. Kolumna w trakcie ekspozycji była narażona na wpływ czynników zewnętrznych: opadów deszczu, mrozu, insolacji, wiatru. Praktycznie na całej powierzchni części rzeźbiarskiej i dekoracyjnej kamienia doszło do wypłukania warstwy powierzchniowej. Zatarciu uległy formy rzeźbiarskie, co szczególnie widać na powierzchni górnych elementów kolumny np. figury czy kapitelu. Na powierzchni całego obiektu zaobserwowano liczne ubytki. Zniszczeniu uległ również nimb z gwiazdami nad głową Matki Boskiej. W I etapie prac w 2022 r. udało się wykonać demontaż obiektu, usunięto wtórne cementowe nawarstwienia, którymi całkowicie pokryto stopnie schodów u podstawy kolumny. Zdemontowane fragmenty przewieziono do pracowni konserwatorskiej, gdzie kontynuowano prace przy oczyszczaniu obiektu zarówno z nawarstwień atmosferycznych i mikrobiologicznych, jak i wtórnych przemalowań oraz warstw cementu. Podczas II etapu prac (2023 r.) sklejono wszystkie elementy spękanych fragmentów kolumny, uzupełniono ubytki formy, wykonano nowy fundament, montaż schodów, montaż wszystkich elementów aż do gzymsu i konserwację oryginalnego pręta montażowego, który został umieszczony w pierwotnym miejscu.

W 2024 r. zostanie zrealizowany III etap prac konserwatorskich i restauratorskich przy kolumnie, w ramach którego planowany jest przede wszystkim montaż figury Matki Boskiej na przygotowanej już kolumnie, uzupełnienia ubytków formy w dolnej części trzonu, cokołu oraz schodów, zakończenie prac związanych z uzupełnianiem schodów, uzupełnienie spoin montażowych oraz hydrofobizację obiektu. Na koniec zadania zostanie wykonana pełna dokumentacja konserwatorska.