Prace ratunkowo-konserwatorskie w rzymskokatolickim kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Winnikach
Program Ministra „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”
Kościół parafialny w Winnikach pw. Wniebowzięcia Marii Panny został wzniesiony w latach 1738–1766 według projektu Bernarda Meretyna. Było to jedno z pierwszych zleceń tego architekta na terenach ziem ruskich Korony. Wnętrze kościoła kryje bogato dekorowane malarsko sklepienia oraz iluzjonistycznie malowane ołtarze boczne jak również, co wynika z badań, zasłonięty pobiałami, częściowo iluzjonistycznie malowany ołtarz główny. Kościół w Winnikach był słynny z powodu kultu cudownego obrazu Matki Boskiej Winnickiej, który rozwijała właścicielka Winnik oraz fundatorka kościoła – Marianna z Potockich wojewodzina lubelska.
Kościół i jego dekoracja wewnątrz podlegały różnym przekształceniom i jego wystrój nie jest jednorodny, dlatego dla obecnej wizji ratowania kościoła ważne jest podkreślenia wszystkich zachowanych elementów artystycznych. W XIX oraz na początku XX w. poddawany był licznym pracom remontowym i renowacyjnym. Wykonywane były nowe malowidła oraz przeróbki architektoniczne, jak dobudowanie kruchty. Na obecny wygląd dekoracji wnętrza kościoła składają się elementy z kilku faz chronologicznych, zachowanych w różnym stanie. Ogólny stan zachowania całego wystroju kościoła określa się jako bardzo zły. Doprowadziły do takiego stanu długoletnie zaniedbania kościoła. Kościół po II wojnie światowej przeznaczony był na magazyn. Większość wyposażenia została zniszczona. Jedno malowidło poddane zostało w latach 90. XX w. niefachowej konserwacji. Polichromie są nieuporządkowane, fragmentarycznie, w dość przypadkowy sposób odsłonięte spod późniejszych nawarstwień. Występują uszkodzenia o charakterze mechanicznym: ubytki po przekuciach instalacji elektrycznej, odrapania, obtłuczenia sztukaterii, duże ubytki w dolnej części ścian, w większości uzupełnione łatami z zaprawy cementowej. Całe sklepienie zostało przemalowane po formie. Warstwa malarska jest mocno zakurzona i pociemniała.
W 2020 r. rozpoczęto prace konserwatorskie polegające na przebadaniu wnętrza i określeniu przyczyn zniszczeń oraz stanu zachowania. W kolejnych latach przeprowadzono pełną konserwację i restaurację przęsła północnego oraz przestrzeni nad chórem muzycznym. Dzięki tym pracom odkryto dwa malowidła na ścianach przęsła. Usunięto przemalówki na sklepieniu i odrestaurowano znajdujące się tam malowidła. Dzięki tym zabiegom odrestaurowane przęsło uzyskało spójny charakter. W 2023 r. zakończono proces konserwacji i restauracji przęsła północnego w kościele. Zostały przeprowadzone badania konserwatorskie, jak również badanie stabilności pęknięć konstrukcyjnych. Zostały również przeprowadzone badania z zakresu historii sztuki i opracowano program konserwatorski dla całego wnętrza.
Działania planowane w 2024 r. będą kontynuacją wcześniejszych prac konserwatorskich we wnętrzu Sanktuarium Matki Bożej Winnickiej na Ukrainie. W ramach tego etapu przeprowadzona zostanie konserwacja przęsła w prezbiterium, polegająca na usunięciu wtórnych nawarstwień malarskich ze ścian i wyeksponowaniu pozostałości z malowideł zdobiących wnętrze prezbiterium. Prace obejmą całą ścianę ołtarzową oraz częściowo ściany boczne o powierzchni łącznej 80 m2. Zostaną również usunięte wtórne łaty cementowe. Planowana jest także restauracja balustrady chóru muzycznego, jak również dokończenie restauracji przestrzeni pod chórem. W ramach tych wszystkich prac przeprowadzone będą praktyki dla nowo powstałej specjalizacji konserwacji malowideł ściennych na lwowskiej akademii. Prace te będą dobrym przykładem międzynarodowej współpracy konserwatorskiej oraz wymianą doświadczeń i promocją polskiej szkoły konserwacji.
