Ratunkowe prace konserwatorskie w Kolegiacie Świętej Trójcy w Ołyce Polonika

Kolegiata pw. Świętej Trójcy w Ołyce która została ufundowana przez Stanisława Albrychta Radziwiłła w 1635 r. według projektu Benedetto Molliego i Giovaniego Maliverny. Wystrój rzeźbiarski jest dziełem artystów pochodzenia niemieckiego – Melchiora Erlenberga i Michała Germanusa. Monumentalna barokowa świątynia, mająca pełnić funkcje mauzoleum książęcego rodu Radziwiłłów, została poświęcona w 1640 r. Jest to czteroprzęsłowa bazylika o nawie głównej wyższej od naw bocznych, z krótkim jednoprzęsłowym prezbiterium, zamkniętym półkolistą apsydą. Prezbiterium flankuje para piętrowych aneksów mieszczących w przyziemiu dwie zakrystie, a na piętrach skarbiec i archiwum kapitulne. Nawa główna jest sklepiona kolebką na gurtach z lunetami, a nawy boczne nakryte sklepieniami krzyżowymi. Dach nad nawą i prezbiterium jest dwuspadowy, nad absydą przechodzi w namiotowy, nad nawami bocznymi dachy są pulpitowe, wszystkie kryte blachą. Wieże nakryte hełmami z ośmiobocznymi, ażurowymi latarniami z półkulistymi kopułkami. Teren przykościelny otoczony został murem z okrągłymi basztami na narożach, z bramą wjazdową na osi fasady kościoła i dzwonnicą od południa. Po II wojnie światowej zlikwidowano parafię, a w kościele urządzono kołchozową stajnię. Świątynia stała się źródłem budulca – rozebrano obejście wokół prezbiterium i klatki schodowe, a także mur okalający świątynię. Grabieży uległo nie tylko wyposażenie ruchome świątyni, ale także kamieniarka: zdewastowano i rozkradziono liczne ołtarze, nagrobki, płyty epitafijne oraz dekorację składającą się z elementów sztukaterii, rzeźby drewnianej i kamiennej (odkutej w alabastrze i marmurze) oraz obrazów, m.in. z przedstawieniami antenatów rodu Radziwiłłów czy też obiegającego wnętrze fryzu z płócien ze scenami z życia Marii. W 1988 r. spłonęła więźba dachowa, obiekt pozbawiono także okien, posadzki, zaś krypty z pochówkami rodu Radziwiłłów zostały zbezczeszczone. Postępująca dewastacja zabytku została zatrzymana w r. 1991, kiedy świątynia została zwrócona Kościołowi Katolickiemu.

Od 2013 r. w kolegiacie prowadzone są prace konserwatorskie (od 2020 r. finansowane są one z programu grantowego MKiDN). W 2013 roku przeprowadzone zostały prace badawcze, podczas których sprawdzono stan fragmentów konstrukcyjnych budynku (w tym podstawy dachu), a także elementów wyposażenia świątyni (rzeźby, ołtarze, epitafia). Zbadano również kolorystykę oraz nieliczne pozostałości malowideł ściennych. Na podstawie opracowanych ekspertyz w 2014 r. udało się przeprowadzić pierwsze prace ratunkowe, dzięki którym kolegiacie przestała grozić katastrofa budowlana. Wzmocniono konstrukcję bryły budynku (za pomocą prętów stalowych i opasek z włókna węglowego), odbudowano zdewastowane przypory (wschodnią i zachodnią), stworzono system odprowadzania wód opadowych oraz zamontowano system rynien i rur spustowych. W 2015 r. odtworzono obejście prezbiterium, szczególną uwagę poświęcając renowacji tynków i sztukaterii zdobiących przestrzeń liturgiczną i nawy boczne. Stojące po obu stronach świątyni wieżyczki poddano rekonstrukcji, uzupełniono dziury w elewacji i odrestaurowano zniszczone progi kościoła. W 2016 r. w pierwszej kolejności należało zająć się naprawą i konserwacją tynków w różnych częściach budynku: na ścianach zewnętrznych nawy głównej i naw bocznych, na tylnej ścianie elewacji frontowej (ponad dachem), na sklepieniu prezbiterium, a także na ścianach wewnętrznych dwóch zakrystii, skarbca i biblioteki. Kolejnymi, niezwykle ważnymi, elementami prac były konserwacja i zabezpieczenie szkieletu oraz poszycia dachowego. Wreszcie, przeprowadzono także I etap rekonstrukcji posadzki i wbudowano dolne okna oraz kraty okienne. W 2017 r. trwały prace remontowo-konserwatorskie we wnętrzu kościoła, gdzie położono posadzkę i wzmocniono kratę budynku. Zajęto się również rekonstrukcją hełmów fasady świątyni. W 2018 r. rozpoczęto I etap konserwacji ołtarza głównego wewnątrz świątyni oraz prace przy frontowej elewacji kościoła. W 2019 r. ukończone zostały prace przy elewacji frontowej kościoła, które obejmowały wszystkie elementy elewacji w tym zabytkowy portal, płaskorzeźbę przedstawiającą koronację Matki Bożej, płaskorzeźbę przedstawiającą Boga Ojca, rzeźby apostołów, złocone zegary, rzeźby aniołów i krzyż wieńczący kościół. Zakonserwowanych zostało również 5 rozet drewnianych będących częścią wyposażenia kościoła. W 2020 r. prace polegały na przeprowadzeniu profesjonalnych prac konserwatorskich przy XVII-wiecznej dzwonnicy oraz elementach wyposażenia Kolegiaty. W 2021 r. miała miejsce kompleksowa konserwacja prezbiterium kolegiaty. Przeprowadzone zostały prace przy ołtarzu głównym, sklepieniu i sztukateriach oraz zamontowano okna.

W ramach projektu zaplanowanego na 3 lata (2022–2004) zaplanowano szereg działań konserwatorsko-restauratorskich.

2022:

• konserwacja pas drewnianego ze złoconymi literami w prezbiterium;
• wykonanie opaski pochłaniającej wodę i odprowadzającej jej nadmiar wokół dzwonnicy;
• rekonstrukcja drewnianej rzeźby św. Andrzeja z prezbiterium
• konserwacja i restauracja rzeźby św. Bartłomieja z nawy głównej;
• rekonstrukcja 5 drewnianych konsoli w prezbiterium;
• położenie kamiennej posadzki w obejściu i skarbcu;
• konserwacja i rekonstrukcja 10 rzeźb alabastrowych aniołów;
• wstawienie okien w przyziemiu kolegiaty;
• wykonanie doprowadzenia wody do podziemi kolegiaty.

2023:

• zabezpieczenia okien świątyni przed skutkami działań wojennych;
• projekt izolacji ambitu, odprowadzenia wód i ukształtowania terenu wokół świątyni oraz zabezpieczenie ambitu przed skutkami wód opadowych;
• skucie tynków przyziemia dzwonnicy w celu osuszenia;
• inwentaryzacja i zabezpieczenie elementów kolumn;
• zabezpieczenie wieży wschodniej przed warunkami atmosferycznymi oraz ptakami;
• montaż okien w przyziemiu kolegiaty;
• zabezpieczenie historycznych schodków do tzw. skarbca;
• konserwacja i rekonstrukcja drewnianych drzwi do wschodniej zakrystii i rekonstrukcja zamka;
• wstawienie drzwi metalowych w obejściu od strony zachodniej wraz z okuciami i zamkiem; konserwacja, rekonstrukcja i zabezpieczenie posadzki trapezoidalnej przed czarnym ołtarzem w nawie wschodniej;
• rekonstrukcja 3 konsol i konserwacja trzech konsol;
• rekonstrukcja figury apostoła Jakuba;
• konserwacja zachowawcza figury św. Jana;
• wykonanie projektu rekonstrukcji atrybutów figury św. Andrzeja;
• Konserwacja wraz z rekonstrukcjami 6 alabastrowych aniołów;
• odtworzenie inskrypcji na lustrach konsol;
• konserwacja balustrady w loggiach i położenie posadzki w tym rejonie;
• uzupełnienie podłogi w kruchcie kościoła.

2024:

• wykonanie rekonstrukcji atrybutów drewnianej rzeźby św. Andrzeja Apostoła;
• rekonstrukcja rzeźby św. Tomasza Apostoła;
• konserwacja i rekonstrukcja portalu okiennego w prezbiterium;
• wykonanie rekonstrukcji monogramu do tympanonu obramowania okiennego portalu w prezbiterium;
• konserwacja dwóch kapiteli wraz z rekonstrukcją rzeźbiarską i pozłotniczą;
• montaż alabastrowych rzeźb aniołów;
• przygotowanie programu konserwacji i rekonstrukcji ołtarza głównego;

dalsze badania poszczególnych elementów świątyni, które pomogą w opracowaniu programów prac konserwatorskich na kolejne lata.