IRewaloryzacja konserwatorska kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i Świętej Tekli w Tadaniach na Ukrainie Polonika

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny i Świętej Tekli w Tadaniach został ufundowany w 1734 roku przez chorążego bełskiego Mikołaja Józefa Koca. Jego wnętrze zdobią malowidła z 1838 r. Obiekt składa się z niskiego przedsionka, nawy na planie kwadratu i węższego, pięciobocznego prezbiterium z zakrystią. Nad dwuspadowym dachem jest ośmioboczna sygnaturka. W 1945 roku kościół został zamknięty. W okresie sowieckim wykorzystywano go jako magazyn przykołchozowy i międlarnie lnu. Świątynia została zwrócona wiernym w 1992 r. Obecnie kościół podlega proboszczowi z Kamionki Strumiłowej, a we wsi żyje czterech parafian. Jest to jedyny w tej części Kresów Wschodnich zachowany i funkcjonujący drewniany kościół rzymskokatolicki.

Prace konserwatorskie przy obiekcie prowadzone są od 2018 r. Do tej pory przeprowadzona została kwerenda archiwalna, wykonano zestawy badań, w tym: badania mikrobiologiczne, zasolenia elementów murowanych, zawilgocenia obiektu oraz geodezyjne pomiary odkształceń obiektu i badania geotechniczne warunków posadowienia obiektu. Ponadto wykonano wstępną inwentaryzację obiektu – wyłącznie w branży architektonicznej (z wyłączeniem konstrukcji z więźbą oraz inwentaryzacji konserwatorskiej) oraz opracowanie konserwatorskie ograniczone do badań stratygraficznych.

W ramach projektu w latach 2024–2025 planowane są: rozpoczęcie remontu i konserwacja ścian kościoła; remont podłogi w przedsionku, zakrystii, prezbiterium i nawie głównej; montaż rynien leżących na połaci dachowej od strony północnej; niwelacja terenu wokół kościoła z odtworzeniem spadków i odprowadzeniem wód opadowych od obiektu; kontynuacja pielęgnacji zabytkowego drzewostanu. Celem prac planowanych na lata 2024–2025 jest przybliżenie obiektu do stanu, w którym będzie można wykonać remont więźby i pokrycia dachowego oraz do finalnych prac konserwatorskich malarstwa wewnątrz kościoła.

Remont ścian będzie prowadzony w ograniczonym zakresie i będzie dotyczył ścian po stronie północnej: szalowania i impregnacji bierwion. Ewentualne dalsze działania w tych miejscach zostaną określone po pracach rozbiórkowych. W tym celu zostanie przeprowadzona szczegółowa inwentaryzacja i oznakowanie szalunku. Następnie zostanie wykonany delikatny demontaż listew i desek szalunkowych ze ścian kościoła (w sposób umożliwiający jak największe wykorzystanie istniejących elementów). Elementy szalunku po tych zabiegach zostaną uzupełnione i ponownie zamontowane. Listwy szalunkowe przewidziano zasadniczo do wymiany ale deski należy zachować w maksymalnym stopniu. Ewentualne uzupełnienia powinny, po zaimpregnowaniu, stopniowo scalać się kolorystycznie z elementami istniejącymi. Kolejnym krokiem będzie odtworzenie drewnianych okapników osłaniających podwaliny i podmurówkę. W ramach zadania planuje się odtworzenie drewnianej podłogi w przedsionku, zakrystii oraz nawie głównej i prezbiterium (podłoga kruchty została wykonana w 2023 roku). Ze względu na znaczny stopień korozji podłóg w kościele planuje się zamontowanie nowej podłogi z zachowaniem rysunku sprzed demontażu. W celu zabezpieczenia obiektu przed wodami opadowymi planuje się montaż rynien leżących na połaci dachowej od strony północnej, tak by były niewidoczne z dołu. W chwili obecnej wydaje się to niezbędne, przynajmniej do czasu wymiany pokrycia dachowego z blaszanego na gontowe. Wody opadowe z dachu nawy głównej spływają ze znaczną prędkością na dachy zakrystii i przybudówki, co powoduje znaczne zawilgocenie ścian północnej części nawy i prezbiterium. Dodatkowym elementem zabezpieczającym przed zawilgoceniem obiektu będzie wykonanie odpowiedniej niwelacji terenu wokół kościoła w celu odprowadzenia wód opadowych od budynku w stronę skarp nad rzeczką Horpynką. Pracami będzie objęta też zieleń otaczająca kościół. Zabytkowy drzewostan okalający obiekt stanowi z nim całość kompozycyjną i ma dużą wartość, ale zaniedbany przez wiele lat stanowi zagrożenie dla bezpośredniego sąsiedztwa. Dlatego kontynuacji wymagają działania zabezpieczające i pielęgnacyjne. W ramach tych działań planuje się wycinkę dwóch drzew – jesionów, które są znacznie wychylone w stronę kościoła. Dodatkowe zagrożenie stwarza obserwowane ostatnio zamieranie jesionów, spowodowane przez pucharka jesionowego (Hymenoscyphus fraxineus), grzyba z rodziny tocznikowatych. Przed ewentualną wycinką zostanie przeprowadzone badanie ich stanu fitosanitarnego. Jeżeli ich stan pozwoli na dalsze bezpieczne funkcjonowanie tych drzew w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła, zamiast wycinki będą przeprowadzone cięcia pielęgnacyjne i działania zabezpieczające. W zamian za wycinane drzewa planuje się również wykonanie nasadzeń zastępczych gatunków rodzimych.

Planowany zakres prac będzie realizowany z wykorzystaniem opracowanej wcześniej dokumentacji i zgromadzonej wiedzy na temat obiektu. Dodatkowa dokumentacja wykonawcza będzie opracowywana podczas realizacji zadania. W trakcie wykonywania robót będzie prowadzona stała obserwacja całości obiektu pod kątem wpływu tych prac na jego stan i geometrię. W latach kolejnych planuje się wykonanie działań naprawczych związanych ze stropami, więźbami oraz dachami korpusu głównego i prezbiterium, jak również bryły zakrystii i przybudówki do niej (kompleksowe naprawy, wymiany i zabezpieczenie wszystkich elementów tej części kościoła).