Kościół parafialny pw. śś. Stanisława BM i Krzysztofa w Hussakowie
Parafia w Hussakowie do 1945 r. wchodziła w skład diecezji przemyskiej. Zanim powstał obecny kościół, funkcjonowały w tym miejscu trzy drewniane świątynie. Najstarsza powstała z fundacji Jana Boratyńskiego (zm. 1546), starosty rohatyńskiego, konsekrowana w roku 1543 przez arcybiskupa lwowskiego Piotra Starzechowskiego (ok. 1474‒1554). W XVII w. zastąpił ją kościół zbudowany z fundacji Elżbiety z Ossolińskich Korniaktowej, żony Konstantego Korniakta (1582‒1624). Niestety, budowlę tę strawił w roku 1678 pożar. W jej miejscu wzniesiono (1694) kolejną ze środków Kaspra Teodora Siemianowskiego (zm. 1704), cześnika wieluńskiego i Jana Karola Charczewskiego, skarbnika drohiczyńskiego, właściciela Hussakowa.
Krótka historia budowy kościoła
Budowę nowego, murowanego kościoła rozpoczęto w roku 1719 z funduszy podczaszego sanockiego, Franciszka Charczewskiego i proboszcza Jana Musikiewicza. Prace wykonano szybko, a uroczystej konsekracji dokonał 17.09.1724 r. biskup przemyski, Krzysztof Jan Szembek (1680‒1740). Stary drewniany kościół został rozebrany, a z materiału wzniesiono kaplicę św. Jadwigi w pobliskich Bojowicach.
Wymuszona przebudowa kościoła
W roku 1753 bp przemyski Wacław Hieronim Sierakowski (1699 lub 1700‒1780), późniejszy arcybiskup lwowski, wizytował Hussaków. Ze sporządzonej wówczas dokumentacji wiadomo, że kościół był w złym stanie technicznym, nad wejściem pojawiły się rysy w murze, okna były sfatygowane, dach i dzwonnica wymagały naprawy. Powodem tego było położenie budowli. Pomimo że świątynia została zbudowana na terenie, który od strony fasady opada ku strumieniowi położonemu w dole wsi, to aktywne wody gruntowe powodowały podciąganie przez fundamenty wody, co przyczyniało się do niestabilności terenu.
Dwadzieścia lat później zdecydowano się na remont, który stał się właściwie przebudową kościoła, którą sfinansował właściciel dóbr, Adam Józef Mniszek na podstawie umowy zawartej 31.10.1774 r. z proboszczem ks. Franciszkiem Szaniawskim. Mniszek zobowiązał się także pokryć koszty budowy od fundamentów nowej zakrystii i dzwonnicy. Inwentarz kościoła z 1833 r., opisujący historię i ówczesny stan świątyni podaje, że kościół ukończono w 1780 r. Powtórnej konsekracji, po blisko 50 latach, dokonał w roku 1828 biskup przemyski Jan Antoni de Potoczki (1759‒1832).
Architektura kościoła
Położony w centrum wsi kościół w Hussakowie jest budowlą orientowaną. Został zbudowany z otynkowanej cegły, jako jednonawowy, z trójprzęsłową nawą i dwuprzęsłowym, niższym i węższym prezbiterium zamkniętym apsydą o łuku koszowym (obniżonym). Do fasady dostawiono kruchtę, do prezbiterium – od południa – zakrystię z przylegającym przedsionkiem sięgającym połowy nawy.
Na strychu kościelnym doskonale widać zakres przebudowy z lat 1774‒1780. Pierwotny kościół był znacznie wyższy od obecnego, ale podczas przebudowy obniżono sklepienia o około 3‒4 metry. Świadczą o tym zamurowane górne fragmenty okien znajdujące się na strychu, ponad obecnym sklepieniem. Świątynia w swoim oryginalnym wyglądzie była więc niezwykle monumentalna, bardzo smukła i wysoka. Przypominając sobie o niestabilnym, podmakającym terenie, na którym została zbudowana, nie trudno zrozumieć problemy ze statyką budynku i decyzję o jego obniżeniu, co miało zapobiec dalszemu pękaniu murów.
Dekoracja malarska wnętrza kościoła
Podczas przebudowy zaplanowano także zmianę wystroju wnętrza. Skuto dotychczasowe podziały ścian i przygotowano płaskie powierzchnie pod dekorację malarską. Freski pokryły całe wnętrze kościoła. Na ścianach bocznych w prezbiterium i nawie wymalowano iluzjonistyczną artykulację oraz ołtarz główny i cztery ołtarze boczne w nawie. Na nowych, obniżonych sklepieniach powstały dwie wielkoformatowe sceny w architektonicznych, iluzjonistycznych ramach: św. Stanisław przed królem Bolesławem Śmiałym w prezbiterium i Koronacja Marii w nawie, otoczona Czterema Ewangelistami na spływach sklepiennych.
Efektowne freski w Hussakowie nie mają ustalonego autorstwa, ale porównanie wszystkich scen znajdujących się w kościele nasuwa wniosek, że autorów musiało być kilku. Odrębną stylistykę prezentuje scena na sklepieniu prezbiterium, inną Koronacja Marii, a trzecią grupę tworzy iluzjonistyczna architektura na ścianach prezbiterium i ścianie chórowej. W wyrażoną w międzywojennej literaturze atrybucję całości polichromii Stanisławowi Stroińskiemu (1719‒1802), uznanemu lwowskiemu malarzowi, należy wątpić, szczególnie, że autoryzowane przez niego freski z tego czasu (m.in. w Łopatynie i Tarnopolu) prezentują wyższy poziom artystyczny.
Przemiany kościoła na przestrzeni XIX‒XXI w.
W 1873 r. zakupiono drewniany ołtarz główny, a w 1888 r. neogotycki ołtarz boczny pw. Serca Jezusa, które zakryły iluzjonistyczne nastawy. Na początku XX w. odnawiano malowidła. W roku 1915 zniszczony został dach nad prezbiterium i uszkodzono freski, których duże połacie odpadły wraz z tynkiem. Zrekonstruował je dopiero w roku 1932 malarz lwowski, Jerzy Janisch (1901‒1962). Władze sowieckiej Ukrainy zamknęły kościół w roku 1948, a ostatniego proboszcza wywieziono na Syberię. W obiekcie urządzono magazyn zboża miejscowego kołchozu. Świątynię zwrócono katolikom w roku 1989. Od tego czasu prowadzone są prace zabezpieczające i renowacyjne. W latach 2020‒2023 polsko-ukraiński zespół pod kierunkiem dr. Pawła Bolińskiego z krakowskiej ASP prowadził konserwację i częściową rekonstrukcję polichromii sklepienia i lunet nawy głównej. Projekt był współfinansowany przez Instytut Polonika i ze środków grantowych polskiego MKiDN.
Agata Dworzak
